Um dos meus centros de interesse neste momento é a figura do sanfonista desde um plano não estritamente biográfico ou do reportório, o mais frequentado nos nossos tempos, senão questões paramusicais, da representação, técnicos, etc. Considero que falta uma interpretação profunda da historiografia existente e que a documentação recuperada foi exposta com certo descuido; deslumbrados pelo dado superficial, esquecemos apurar toda as respostas.
A investigação documental não deve esquecer as achegas gráficas, venham duma nova de jornal, a ilustração dum livro ou duma figurinha de presépio. O nosso discurso terá coerência, só se somos quem de relacionar todas estas fontes de informação, conhecerem o grau de verosimilitude das mesmas e, finalmente, tirar conclusões históricas.
Sobre a sanfona e os sanfonistas há toda uma nebulosa de opiniões e pareceres pelo que quase haveria que falar de sanfonismo, aludindo ao conceito de folclorismo tão amplamente desenvolvido por Josep Marti.
Nos últimos tempos estou a pôr baixo a lupa, ou quase melhor ao microscópio, a documentação que durante tantos anos estivemos a manejar sobre o instrumento da roda e do beu. Figuras como a de Faustino Santalices cobraram para mim uma nova dimensão quando comecei a considera-lo como uma personagem criada por si próprio e o principal responsável do construto sanfonil no que hoje nos movemos.
Em breve aguardo se publiquem novos trabalhos nos que ponheremos em circulação informação novidosa e no que ficará bem ilustrado alguma das ideias que acabo de expor. Agora só quero falar de dois documentos que me impressionaram muito.
Na página da wikipédia referente ao verbete organistrum:
http://es.wikipedia.org/wiki/Organistrum podemos ver um detalhe dum dos conhecidos quadros do cego da sanfona de de la Tour.
O criador do artigo da Wikipedia destaca a precisão com a que o pintor francês desenha os papelinhos e os algodões protetores das cordas. Resulta muito emocionante ver este recurso de sanfonista plasmado num quadro pintado no século XVII. Mas há outras coisinhas interessantes: a postura que adota o cego com um pé apoiado num tijolo, a mosca (mousche) sobre o guarda-pó e a magnífica postura das mãos colhendo o béu ou digitando o teclado.
Mas o documento que mais me tem impactado nos últimos tempos é o magnífico artigo de Xulio Alonso Sánchez (27/05/1859 Lugo; ?/01/1916 Cangas do Morraço) publicado em A Monteira, Nº 14, 4 de janeiro de 1890, pp. 106-108. No contexto duma boda de aldeia aparece uma sanfonista com a sua lazarilha. Vai-se introduzindo no convite até se converter na autêntica protagonista. A descrição da performance é extraordinária, das características próprias do ofício, feita por alguém que deveu ser espetador das atuações duma destas músicas cegas. Se não conhecias o texto, desfruta dele como eu desfrutei.
Unha boda
Xa sán d'a irexa. Diante ven a noiva co a madriña, dempoil-noivo c'o padriño y-a traseira váreos mozos e mozas, amigos y-amigas d'as famíleas, por certo algús d' eles marmulando d'a cara que puxo marica, qu'est' é o nome dá moza casadeira, cando lle tocou dal-o si, namentras qu' outros miden c'os ollos o ancho d'o terceopelo d'a manti-lla larga qu' ela leva, ou arroparan-os pindientes y-o sapillo que loce n-as orellas e n-a gorxa.
N-o adro aspéran-ô cortexo moita xente. Us por curiosidá y-outros levados ¡quen sabe! por outros sentementos, e non faltan rapaces debecidos, que se chusgan d' ollo, nin tampouco quen s' entreteña en votarll'o cont'ô que levan-os mozos d'a noite.
Moita trafega hai n-a casa de Manoel de Xanciño, pai de marica e donde vai sel-a boda. Cadra n-o Carnaval y-alí non falta nada. matous'unha xata, qu' estaba encortellada dende fai tres meses, dous carneiros d'o fumeiro, baixous'un pau de longaniza y'hai tamen unha froumada de miudos de cocho, como lacón, dent' e barbada, non faltand'o arroz con leite.
Todol os pistos están en cazolas e n-un pote ô redor d'un gran lume feito n-a lareira, e n-o que arde médea carretada de garrochas. ¡Que bouréo! Hastr'os homes se meten a cuciñar. Algun hai que xa ten-os dedos untados de pemento, y-outros quentan-a badila pra dourar logo co-ela os pratos d'arroz, qu' están postos en gorde en-riba d' unha gran artesa. As mulleres, que non lles gustan estas maricadas, están que rabean.
A eso d'as doce sob'ô piso a Tia Xacinta ou Xinta, que por calquera d'os dous nomes responde, saca d' un almáreo un gran mantel y-entr'ela y-a madriña, xuntan dúas mesas e cóbrenas logo co el, baleirando enriba unha cesta chea de pantrigos e colocand'os xarros de viño, que pol-o barrigudos ven pod' aventurarse leva cad' un d' eles médeo canado.
Van chegand' os convidados, parentes d' unha y-outra parte, montados en égoas, dás que hai pol-o menos vinte n-a cadra xa.
As mulleres van dreitas â enciña, y-os homes danll'a tarabela (lease língoa) n-a aira. Quen lle vota ditos churrusqueiros ôs noivos, quen fala d'o ano e d'a cosecha e todos pensan mais ou menos sacal-a barriga de mal ano, quentándos' os cangos.
Xa está a mesa posta y-a madriña vaixa e vai pol-os corros chamando â xente pr'a xantar, e xa arriba, sentase po-lo gorde siguente: o Crego y-a madriña, de cabeceira, sig'a noiva, dempois os mais achegados y-os parentes d'a familea. Esto â dreita, a ezquerda d'o Crego pons'o padriño, o noivo, un tio d'este, úneco parente que tén, o patrón d'a casa y-os demais achegados. Xa están, pois, todos acomodados e comenz'a comida pol-o caldo de cimos, qu' abofellas ten unha tona de catro dedos, siguindo logo as tarteiras de carne, qu' asomellan serras pol-o grande, moitas e cheas que veñen. Alí hai pra todol-os gustos: o bon dente, que parez sandía pol-o rúbio, a cachola etc. Un brinca qu' un lacón, que n-un dicir ¡Xesús! deixô posto en anacos; outros pasan-as cacholas pr'os maores, non s'esganen c-un oso os rapaces y-o partil-a longaniza, salt'o moao... que da grórea. Mais alá outro hai que folguex'ô devidir médea perna de xato, e todos, o que mais o que menos porparanse pra dar que facer ôs dentes. Por soposto, o pirmeiro prato y-a millor tallada son pr'o Sr. Abade, que por certo non se fai de rogar.
Os homes tiran unhas fumadas entre prato e prato, trafegas'o viño que da xenio e xa a xente vai quencendo y empeza haber foliada. Us tíranse rafas de pan, outros, ledos como tolos, non lles coll'o pan n-o corpo nin acougan sin facerlles picardías âs rapazas y o final quimas'unha gran fonte d'augardente con viño, rapartindos'entre todos.
Empezan a sail-os contos, algús non de moi boa lei, bríndase pol-o padriño e Xosé d'Outeiro apert' ò Sr. Abade pra que fale.
Este, qu'está colorado e riseiro, dícelle: non faltará a miña palabra, qu'ha de ser d'o agrado de todos, como é o casamento qu'estamos celebrando; pro antes divirtídevos rapaces, e sobre todo, que sall'o padriño â currada, onde deben estal-os d'a rúa, pois eu sinto aturular. 'O qu'o aludido responde: boeno, veña logo un xarro e vasos y-alumádeme.
Sai o tal â portada, ond'está a mocedá d'a parroquia, envoltos en xergas ou mantas e beiland'o son d'a zanfona que toca unha cega a quen c'os ferrillos acompaña unha rapaza. O padriño envorc'o xarro n'os vasos, métese n'o corro dó baile ofrecendo viño, que n'un instante s'espabila, mando logo por outro xarro, ind'os rincullos, onde non todos queren beber é ser vistos, y-hastr'apagan-o candil tapándose moi ben.
Feito este deber dó padriño, que de non cumpril-o sería un porco, a cega pergúntalle si lle dá licéncea pra subir. Non se fai esperal-o premiso, subindo aquela ô cuart'onde rebrinc'a xente ainda n-a mesa.
-Boas noites teñ'a xente d'esta casa, dí a rapaza d'a cega.
-Boas noites, dí tamén a cega, de a todos e que Dios entr?aqui pra ben d'a famílea.
Séntase logo n-un taburete e pons'a tempral-a zanfona, mentral-a rapaza, qu' é unha laberca, votall'unha ollada á canto hai drento d'a habitaceón, porparándose pra leval-o compás co-a pandeira e falar ô ouvido d'a cega.
Os convidados, que xa tiñan-o viño n-o faiado, poñens'a berrar, dicindo: «vaia veña unha cantiga pronto», y-a cega empeza c'un cantar médeo gallego e médeo castillano:
«Vivan el novio y la novia,
el cura que los casó,
los padriños, la madriña,
los convidados y yó.»
Ben, ben, dicen â unha; outra, outra.
A d'a pandeira vólvenll'a falar â cega ó ouvido.
-Ahi vai, dí a d'a zanfona:
«Vivan el novio y la novia,
dios los degue prosperar,
que al cabo d'algunos meses
tengan ya de bautizar.»
Asi me gusta, din os mais feros, d'esas, d'esas, que tamen lle gustan ô padriño.
A cega, que sigue toca que te toca, dí estonces: -Ahora vai co él:
«Estou mirand'o padriño
qu'está xunto d'a ventana,
ten o bolsillo ben quente
e boas vacas n-a cabana.»
Todos rin a quen mais ô vel-o inxéneo d'a cega, pro deteñens'ô ouvir que vai encomenzar outra;
«A madriña, qu'está enfrente
mira pra el que da grórea,
queira Dios qu'hoxe nun ano
lle cantemos n-a súa boda.»
Volven todos á festexal-a saída d'a cega, quen moll-a palabra c'o viño que ll'ofrece o padriño, dempois d'o que sigue votando copras a todos, fin faital-a y-ama d'a casa, a quen ll'adic'a siguente:
«A Tía Xacinta está leda,
y-a cousa non é pra menos,
qu' acomodou a súa filla
n-a casa dond' hai torreznos.»
Vai a cega xa moi esganada de tanto cantar e ben lle ven que n'un entermédeo a leven pr'a cuciña, onde cura a laceira qu'a afrixe.
Entramentres, as rapazas convidadas van sacand'os regalos e poñendo á noiva os panos un enrriba d'outro. D' estonces o padriño, qu' é rumboso, ô ver a súa afillada tan engalanada, tirand' un peso n-unha roda sobr'a mesa, dí: «ahí vai pr'alfilleres.»
Outros dán o que poden.
Sando xa de noite, dispóñense â leval-a noiv' â casa nova, ou sexa a d'o seu home montan n-as bestas, e n-a que troug' o noivo, qu' é a mais arregrada, pons' a noiva y-o padriño. A madriña vai n'outra c'o noivo y-así n-as demais de dous en dous formando unha récoa, qu' aluman os mozos con facheiros feitos de palla.
Chegan logo â casa, ond' alcontran a céa porparada, que non desmerece d'o que foi a comida, e dempois de cear e colgarll'a madriñ' a rosca pol-a cabeza ô Abade e de repartir á cada convidado o seu pano de roscas, facend' outro tanto o padriño c-os cigarros, vanse dispidindo e votando cada un o seu riqulóreo de bendiciós, qu' así eu medre, que si todas lle can, han ter boas medas vellas, e...
o que queira saber mais, que vai' a escola.
Sem comentários:
Enviar um comentário